قراء و قرائات سبع

قرائت قرآن و تلاوت آیات آن یکی از مهم ترین مسایل قرآن به شمار می رود، به طوری که از همان ادوار نخستین پیوسته عده ای به این کار همت گماشته وعهده دار قرائت قرآن و تعلیم آن در جامعه اسلامی بوده اند طبقات قرا شامل بزرگان صحابه چون عبداللّه بن مسعود، ابی بن کعب، ابوالدردا و زیدبن ثابت درطبقه اول، عبداللّه بن عباس، ابوالاسود دوئلی، علقمه بن قیس، عبداللّه بن سائب، اسودبن یزید، ابوعبدالرحمان سلمی و مسروق بن اجدع در طبقه دوم، و بالاخره بزرگانی دیگر در طبقات سوم تا هشتم می گردد پس از این طبقات از قرا، عهدتدوین قرائات آغاز شد و به دنبال آن قرا سبعه تعیین گردیدند.

عوامل اختلاف قرائات

عوامل اختلاف در قرائت قرآن به دوران صحابه، پس از وفات پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) باز می گردد در آن زمان، صحابه بر سر جمع و نظم و تالیف قرآن اختلاف کردند وهمین امر سبب شد که گاه و بی گاه بر سر قرائت قرآن میان قاریان اختلافی پدید آیدهر گروه قرائت خویش را بر دیگران ترجیح می داد و به دنبال آن گفت وگوها و بگومگوها به وجود می آمد و گاه کار به منازعه می کشید.
این اختلافات موجب شد تا در عهد عثمان مصحف واحدی تهیه شود و از روی آن نسخه های متعدد و متحدالشکلی تهیه گردیده، به مراکز مهم کشور اسلامی فرستاده شود البته اختلافاتی میان این نسخه ها که می بایست کاملا متحد باشند، یافت شد که بعدا مایه برخی اختلاف قرائات گردید در جدول زیر به برخی از این اختلافات اشاره می شود:

قراء و راویان آن ها

به دلایلی که ذکر شد قرائت قرآن بین قاریان در مواردی اختلافی بود و تعدادقاریان در طی سالیان متمادی افزایش می یافت تا این که ابن مجاهد از میان کلیه قرائات، هفت قرائت را برگزید که هرکدام دو راوی دارند:
1. ابن عامر: عبداللّه بن عامر یحصبی (متوفای 118) قاری شام، دو راوی اوهشام بن عمار (245 ـ 153) و ابن ذکوان (242 ـ 173) هستند که هرگز ابن عامر رادرک نکرده اند.
2. ابن کثیر: عبداللّه بن کثیر دارمی (متوفای120) قاری مکه، دو راوی او بزی (250 ـ 170) و قنبل (295 ـ 191) هستند که هرگز او را درک نکرده اند.
3. عاصم: عاصم بن ابی النجود اسدی (متوفای128) قاری کوفه، دو راوی اوحفص بن سلیمان ـ پسر خوانده او ـ (180 ـ 90) و شعبه ابوبکربن عیاش (193 ـ 95)هستند حفص قرائت عاصم را دقیق تر و مضبوطتر می دانست و قرائت عاصم به وسیله او منتشر شده و تا امروز متداول است و همین قرائتی است که امروزه دراکثر کشورهای اسلامی رایج است.

تواتر قرائات سبع

یکی از مسایل مهم، مساله تواتر قرائات سبع است که آیا این قرائات بالخصوص، متواترند و حجیت قطعی دارند؟ زیرا اگر متواتر باشند و با نقل همگانی روایت شده باشند، در حجیت آن ها شک و تردیدی نخواهد بود.
در گفتار بسیاری از نویسندگان و نیز برخی فقها، مساله تواتر قرائات سبع مطرح شده است آنان گمان برده اند که این قرائات جملگی متواترند و حجیت شرعی دارند، بنابراین نمازگزار می تواند یکی از این قرائت ها را برگزیند ولی محققین، تواترقرائات را انکار می کنند و آن را قابل تصور نمی دانند، زیرا مقصود از تواتر قرائات سبعه چیست ؟

حدیث احرف سبعه

جنبه ای که برای حجیت قرائات سبع ارائه داده اند، حدیث معروف «انزل القرآن علی سبعه احرف» است، یعنی قرآن به هفت حرف نازل شده است تا اشاره ای باشد به قرائات سبع.
احرف را جمع حرف، به معنای قرائت گرفته اند ولی روشن خواهیم ساخت که حرف در این حدیث به معنای لهجه است قبایل مختلف عرب بالهجه های گوناگون نماز می خواندند و قرآن را بر خلاف لهجه قریش که فصیح ترین لهجه های عرب است قرائت می کردند برخی از صحابه معترض شده از پیامبر(ص) پرسیدندچگونه است، آیا باید تمامی عرب و تمامی مردم جهان طبق لهجه قریش تلاوت کنند؟
فرمودند: «نه قرآن به هفت لهجه نازل شده و به لهجه قریش اختصاص ندارد» عدد هفت کنایه از کثرت است و عدد خاص منظور نیست اینک نظری به احادیث یاد شده از طرق فریقین می افکنیم، نخست در روایات منقول از اهل بیت (ع)، سپس روایات اهل سنت: